José Nuno Miranda, bachelorstudent hoorn en compositie aan het Conservatorium van Amsterdam, componeerde zijn stuk ZAP! speciaal voor het CvA Symfonieorkest. ZAP! combineert tekst en muziek en reflecteert met scherpe humor op wat onze dagelijkse portie schermtijd met ons doet. Op 21, 22 en 23 maart voert het CvA Symfonieorkest ZAP! uit als onderdeel van een speciaal samengesteld programma, dat uitgevoerd wordt onder leiding van internationaal gerenommeerd dirigent Jun Märkl. Hier vind je meer informatie over de concerten en het programma dat gespeeld wordt.
Wat inspireerde je om ZAP! te componeren?
Mijn compositie is een muzikale interpretatie van het zappen tussen televisiezenders - dit verklaart ook de titel. Het stuk bestaat uit twee delen: in het eerste deel springen we razendsnel van het ene kanaal naar het andere. Het orkest bootst geluiden na die je op tv zou verwachten – ik heb mijn eigen stijlkopieën gemaakt van stereotype televisiegeluiden en -werelden. In het tweede deel blijft het orkest hangen op een nieuwszender, waar een tekst een sociaal-politieke tragedie beschrijft in een niet nader genoemd land. Op een bepaald moment raakt de ‘zapper’ emotioneel betrokken bij het verhaal en begint compassie te voelen.
Met dit stuk wilde ik reflecteren op de overweldigende hoeveelheid content die ons via schermen en online wordt voorgeschoteld, en hoe dat ons compleet verdooft. We vergeten dat de mensen die we op die schermen zien, echte mensen zijn en niet slechts beelden. Dit is iets wat ik zelf ook ervaar: soms zit ik lang op mijn telefoon te scrollen en kan ik me vijf minuten later niet eens meer herinneren wat ik heb gekeken. In het openbaar vervoer zie ik hoe iedereen aan hun scherm gekluisterd zit. Natuurlijk kunnen mensen iets nuttigs aan het doen zijn, of misschien zijn ze met iemand aan het appen, maar ik weet zeker dat veel mensen gewoon doelloos aan het scrollen zijn. Ik vind het verontrustend hoe we door algoritmes worden gestuurd. We worden als het ware getraind om ons snel te vervelen en steeds nieuwe prikkels nodig te hebben. Het gevaar is dat we uit het oog verliezen wat echt belangrijk is.
Ik geloof dat kunst de kracht heeft om een boodschap op een indringende manier over te brengen. Het kan vragen stellen en mensen aan het denken zetten. Misschien wekt mijn stuk een vorm van zelfbewustzijn op. Het publiek wordt uitgenodigd om na te denken over hoe zij zelf ‘zappen’ – op hun televisie en op hun telefoon. Tegelijkertijd wil ik ook dat mensen zich vermaken tijdens het eerste deel. Ik heb bewust een sterk contrast gecreëerd tussen het vermaak aan het begin en de uitnodiging tot medeleven in het tweede deel. Ik hoop dat het publiek openstaat om mee te gaan op die reis.
Hoe was het om te componeren voor een symfonieorkest?
Het was ontzettend leuk! Componeren bleek uiteindelijk minder intimiderend dan ik had verwacht, vooral omdat het onderwerp me zo na aan het hart ligt. De grootste uitdaging was het schrijven van de individuele partijen voor de musici. Dat was een proces van vallen en opstaan, maar het was ook enorm leerzaam.
Wat ik vooral leuk vond, was experimenteren met manieren om het orkest als een tv te laten klinken. Bijvoorbeeld: ik wilde een geluidseffect creëren voor het zappen tussen kanalen. Eerst dacht ik eraan om de musici in hun bladmuziek te laten blazen, maar om praktische redenen heb ik er uiteindelijk voor gekozen ze een ‘tshh’-geluid te laten maken. Ik heb ook een honkbalkanaal verwerkt en wilde het geluid van een knuppel die de bal raakt nabootsen. Uiteindelijk vond ik een oplossing door de slap tongue-techniek op de basklarinet en contrabasklarinet te gebruiken.
Hoe past jouw stuk binnen het programma dat het CvA Symfonieorkest speelt? Kijk je uit naar een specifiek moment van het programma?
Tijdens het componeren van het zap-gedeelte van mijn stuk moest ik denken aan een citaat van Mahler: "Een symfonie moet als de wereld zijn. Ze moet alles bevatten." In mijn stuk zit ook een soort eerbetoon aan Ligeti – ik heb een horrorscène geschreven waarin ik micropolyfonie heb gebruikt om een dichte, chromatische textuur te creëren.
Binnen het programma ben ik enthousiast over Mahler 4, vooral het eerste deel. Het is zo kleurrijk. Bij Portugese bruiloften serveren ze soms een klein citroencakeje tussen de vis- en vleesgerechten. Mahler 4 is dat cakeje onder de Mahler-symfonieën – verfrissend. Wat mijn eigen stuk betreft, is er in het tweede deel een bijzonder emotioneel moment in de tekst, dat gevolgd wordt door een solo voor cello – een prachtig moment.