Elena Staskute

From memory to dream

Van herinnering naar droom

Mijn afstudeerproject is een studie van het behoud en herstel van ondergewaardeerde modernistische gebouwen uit het Sovjet tijdperk. Het is gericht op gewone gebouwen die vaak gebouwd zijn aan de hand van gestandaardiseerde ontwerpen om alledaagse behoeftes te vervullen: plezier, culturele activiteiten, huishoudelijke klussen en bestuurlijke diensten. Het zijn gebouwen die ons kunnen vertellen over de sociale structuren, cultuur, politiek en het dagelijks leven van het Sovjet tijdperk.

De gebouwen, gebouwd tussen de late jaren zestig en de late jaren tachtig, zijn voorbeelden van modernistische architectuur en krijgen weinig publieke waardering vanwege hun veelvuldig voorkomen en de associatie met het Sovjet regime. Hierdoor zijn ze vandaag de dag vervallen, slecht onderhouden of te snel afgebroken. De erfenis van meerdere decennia aan architectuur is dus in gevaar om te verdwijnen. Het is daarom ontzettend belangrijk om wakker te worden en juist aandacht te schenken aan deze gebouwen voordat het te laat is.

Deze studie gebruikt de modernistische gebouwen van Panevezys als hoofd onderwerp. Deze arbeidersstad van gemiddeld formaat heeft eerst overheidsgesponsorde groei gezien gedurende het Sovjet tijdperk en daarna voortdurende leegloop sinds de onafhankelijkheid van Litouwen. De meeste publieke gebouwen die gebouwd werden om de ooit sterk groeiende stad te dienen zijn behouden.

Wat blijkt? Panevezys is uniek door het hebben van zoveel ongewijzigde modernistische gebouwen vanuit het Sovjet tijdperk. Helaas zijn de meeste gebouwen ofwel niet meer in gebruik dan wel simpelweg te groot voor de huidige populatie om efficiënt te functioneren. Als ze niet veranderd worden, dan zullen ze verlaten of verwoest worden. En met hen zal ook een belangrijk deel van de geschiedenis van de stad verloren gaan.

Om bij te dragen aan een oplossing voor het probleem, heb ik een verscheidenheid aan strategieën voor transformatie overwogen, geschikt voor de verschillende type gebouwen en werkzaam op verschillende niveau’s.

Dit is gedaan in drie stappen:

1. Het maken van een selectie aan relevante gebouwen

2. Het onderzoeken van hun eigenschappen, geschiedenis en type

3. Het formuleren van strategieën and het vertalen daarvan naar ontwerpvoorstellen

Uit de elf gebouwen die ik geanalyseerd heb, heb ik er vijf geselecteerd voor het maken van conceptuele ontwerpen. Elk gebouw representeert een type dat karakteristiek is voor modernistische Sovjet architectuur. Van elk type heb ik onderzocht wat de waarde was gedurende het Sovjet tijdperk. Hierna verzamelde ik relevante voorbeelden van nog bestaande gebouwen verspreid over de oude Sovjet republieken en het Oostblok.

Ik analyseerde de huidige staat van de voorbeelden die ik vond om te kijken of er gedeelde problemen of thema’s te vinden waren. Deze informatie werd vervolgens gebruikt om mijn transformatieve strategieën verder te ontwikkelen zodat zij betrekking hadden op meer dan alleen de specifieke omstandigheden van de gebouwen in Panevezys. Door deze blik op een bredere context, konden mijn ontwerpvoorstellen ook dienen als prototypes voor het implementeren van vergelijkbare ideeën voor vergelijkbare gebouwen in andere locaties.

Ik heb de voorstellen categoriseert aan de hand van vijf conceptuele mechanismen voor transformatie:

Toevoegen,

Weghalen,

Invoegen,

Herstructureren

en Recontexturing. Elk ontwerp gebruikt een ander mechanisme om de beste kwaliteiten van de bestaande gebouwen te onthullen. De ontwerpvoorstellen illustreren hoe verbeteringen aan de functionaliteit behaald kunnen worden en wat er gedaan kan worden om de blik op deze gebouwen te veranderen. Ze delen allen hetzelfde doel: het geven van een nieuwe hart aan de betrokken gebouwen.

Om de betrokken gebouwen te herintroduceren als bakens voor Panevezys is de schaal van het concept de stad zelf, zodat de connectie tussen de gebouwen benadrukt wordt. Door ze niet te zien als individuele gebouwen maar als een collectief wordt duidelijk hoe zij bijdragen aan het beeld van de stad en waarom hun behoud zo belangrijk is.

De transformatieve strategieën voor Panevezys kunnen als voorbeeld dienen voor andere Soviet gebouwen in andere steden. De uniformiteit die deze gebouwen karakteriseert kan dan gebruikt worden om grote getalen aan gebouwen hernieuwd uit te vinden. Op deze wijze worden de ingrepen prototypes en de stad Panevezys een experiment: een plaats die open staat voor het testen van ideeën die, mits succesvol, elders ook geïmplementeerd kunnen worden op een grotere schaal.

Afstudeercommissie: Rob Hootsmans (mentor), Kamiel Klaasse, Anastassia Smirnova. Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Albert Herder, Laura Alvarez