Kasper Neeleman

VAN GROEVE NAAR BERG

De toekomst van de Sint-Pietersberg na 100 jaar intensieve exploitatie

Al eeuwenlang wordt het Nederlands landschap geëxploiteerd, de turfwinning op het veen, de gaswinning in Groningen of de mijnindustrie in Oost-Limburg heeft diepe sporen achtergelaten in ons landschap. In navolging van deze exploitatielandschappen groeit de ENCI (Eerste Nederlandse Cement Industrie) uit tot nationale trots met als kern de ENCI-groeve op de Sint-Pietersberg. Met grootschalige kalksteenwinning uit Zuid-Limburg claimt het bedrijf aan de basis te hebben gestaan van de wederopbouw in Nederland na de oorlog. Ondanks hevig verzet heeft de lokale bevolking oogluikend toegezien hoe de Sint-Pietersberg hap na hap is verdwenen in zakken cement. Een grote leegte in het hart van de Sint-Pietersberg is wat rest, de holle berg van Maastricht. Sinds de sluiting in 2020 is er door aanhoudende economische problemen en tegenstrijdige belangen een sober en weinig ambitieus transformatieplan tot stand gekomen. Na decennialange isolatie dreigt er wederom een geïsoleerde plek te ontstaan op steenworp afstand van de stad. Een gemiste kans.

In de loop der tijd zijn grote ruimtelijke uitdagingen ontstaan doordat de relatie met Maastricht, de Maas en het aangrenzende Jekerdal verloren is gegaan. Van Groeve naar berg onderzoekt de potentie van de gehele Sint-Pietersberg als integrale landschappelijke opgave als zone tussen stad en landschap. Een unieke landschapstypologie als alternatief op de strak vormgegeven stadsparken of extensieve natuurgebieden. Een intermediair tussen stad en land die vormgeeft aan urgente opgave op het gebied van water en natuurontwikkeling maar waarin ook een beleefbaar en toegankelijk landschap voor de regio kan ontstaan.

In de uitdagingen waar de regio voor staat kan de gehele Sint-Pietersberg nieuw leven ingeblazen worden als multifunctioneel landschapspark dat solide verankerd ligt in het landschap met de voormalige ENCI-groeve als het kloppende hart van de berg. Een park waar de natuur niet uitgewist of geïsoleerd wordt maar zich openstelt naar de stad en de regio. Hierin faciliteert het de interactie tussen natuur en stad en zorgt het tegelijkertijd voor een robuust en natuurlijk landschap dat inzet op de ontwikkeling van de bestaande en nieuwe biotopen. Door nieuwe ingrepen ontstaat er een verzameling aan interventies dat bestaande en nieuwe functies aaneenrijgt en de kenmerkende landschappelijke onderlegger recht aandoet en versterkt. Hierin is er veel aandacht voor optimale verbindingen tussen stad en de berg. Herkenbare entrees bieden toegang tot het park en zijn er recreatieve routes die langs historische landgoederen, mergelgrotten en vergeten valleien leiden. Voor inwoners van woongebieden rondom zijn het park maar ook de grotere landschappen ineens bereikbaar door de rijkdom aan routes en paden die de verbinding opzoeken met de aangrenzende stad.

Binnen de grote verscheidenheid aan landschappen worden er selectief ingrepen gedaan die als scherpe incisies het typerende groevelandschap blootleggen. Hiermee wordt het park geactiveerd, toegankelijk gemaakt en ontstaan er kansen om een nieuw vestigingsklimaat te creëren voor kenmerkende planten en dieren. Deze icoonprojecten fungeren als katalysator binnen de ontwikkeling van het park met uitgesproken ontwerpen die het landschap in zijn pure vorm beleefbaar maken. Hierin wordt de unieke kwaliteit in al zijn schoonheid tentoongesteld met spectaculaire zichten, grootse steilwanden, verborgen bospaden en zorgvuldig vormgegeven plekken. Dit biedt kansen voor een doorwaadbaar, avontuurlijk en divers nieuw landschap dat zich kenmerkt door de grote variatie aan gradiënten, van intensief tot extensief en van natuurlijk tot kunstmatig. Dé schakel tussen stad en landschap waar intensief stedelijk programma en activiteiten afgewisseld wordt met totale verstilling en ruigte.

Afstudeerdatum: 24 november 2021
Afstudeercommissie: Pierre-Alexandre Marchevet (mentor), YttjeFeddes en Hannah Schubert.
Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Harma Horlings en Mirte van Laarhoven.