Tessa Schouten

The Island of Silence

Alderney’s geschiedenis weer laten spreken 

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd al snel duidelijk dat het Kanaaleiland Alderney, behorend bij de Britse kroon - maar op slechts zestien kilometer voor de kust van Frankrijk gelegen, in Duitse handen zou gaan vallen. Dit leidde tot de evacuatie van bijna alle eilandbewoners. Zij zouden de oorlogsjaren doorbrengen in het Verenigd Koninkrijk. Slechts honderden van hen keerden uiteindelijk terug. 

Insel Adolf 
De Duitsers waren begin 1941 voortvarend te werk gegaan met het aanleggen van verdedigingswerken. Alderney transformeerde daarmee tot een onneembare vesting. Om deze bouwoperatie draaiende te houden, werden buitenlandse dwangarbeiders uit door Duitsland bezette gebieden naar het eiland verscheept. Wat hen te wachten stond op ‘Insel Adolf’, was een leven getekend door uitputting, ondervoeding, ziektes en mishandeling. Velen lieten hier het leven.  

Toen de repatrianten na de oorlog de oversteek konden maken, terug naar Alderney, bleek dit voor velen een pijnlijke ervaring. Van het eens zo lieflijke eiland was weinig over. Het veroorzaakte een trauma dat tot de dag van vandaag aanwezig is bij een deel van de bevolking. En alhoewel er van de kampen Borkum, Helgoland, Norderney en Sylt (vernoemd naar de Duitse waddeneilanden), vandaag de dag nog maar weinig visuele restanten zijn, zou het helend kunnen zijn om de geschiedenis juist weer zichtbaar te maken. Niet door een reconstructie van de kampen, maar door landschappelijke ingrepen, in een gezamenlijk proces met de eilandbewoners. 

Van ontkenning naar herdenking 
In mijn afstudeerproject stel ik een proces voor waarin twee opgaven parallel lopen. Met stapsgewijze ingrepen werken de eilandbewoners enerzijds aan het herkenbaar maken van de kampen in het landschap, en anderzijds aan het verwerken van hun trauma. Meegroeiend met de steeds steviger wordende ingrepen in het landschap, zal ook de acceptatie van het oorlogsverleden groeien. 

Deze benadering brengt een landschapstransformatie tot stand op drie kamplocaties, waarbij nieuwe herdenkingslandschappen ontstaan die de dialoog aangaan met de geschiedenis. De op de locaties achtergebleven kamprestanten worden beter tot expressie gebracht en door landschappelijke middelen zoals de aanplant van bos, het vasthouden van regenwater en het inlaten van de eroderende zee, worden verhalen of getuigenissen over het kamp verteld. 

Drie nieuwe herdenkingslandschappen
De zee, waarover de dwangarbeiders hun gevangenschap tegemoet gingen, die hen mede gevangen hield en voor velen een laatste rustplaats werd, is een constante in alle drie de voorstellen.  

Bij Sylt stel ik voor om het kamp te onderscheiden van het omliggende landschap door het een kraag van opgaande beplanting te geven. Deze bosrand vormt een opmerkelijk beeld in het open landschap van het eilandplateau en is een herinterpretatie van de voorheen streng bewaakte kampgrenzen. Daar binnenin zijn de kamprestanten opnieuw zichtbaar en ervaart men het gevoel van opgeslotenheid, met als enige uitweg de zee.  

Het door een woonwijk bebouwde Helgoland wordt in mijn voorstel van een afstand gemarkeerd. Het zicht op de voormalige entreezuilen van het kamp wordt gevormd door een tijdelijke gebeurtenis. Deze vindt plaats wanneer bij zware regenval regenwater op het maaiveld wordt opgevangen en er slechts één route en zichtlijn overblijft die de kampentree en de zee met elkaar in verbinding brengt.  

Bij Norderney worden de zware condities van het kamp dat direct grensde aan zee, opnieuw beleefbaar wanneer de zee het land binnendringt via een kleine duindoorbaak. Deze gebeurtenis zet een sluimerende transitie in gang waarbij de eroderende zee de nu nog verborgen kamprestanten opnieuw zichtbaar maakt en de menselijke invloed daarop buitenspel zet. 

Van trauma naar trots 
Deze drie herdenkingslandschappen betekenen een nieuwe transformatie van het eiland, waarbij de relatie tussen het verleden en het heden wordt hersteld. Het landschap vertelt het verhaal van de geschiedenis maar is ingebed in de tijd van nu. Alderney durft zijn geschiedenis weer te laten spreken en weer trots te zijn op het eiland, de geschiedenis en de toekomst. 


Afstudeerdatum: 21 december 2021
Afstudeercommissie: Jana Crepon (mentor), Tomas Degenaar, Ricky Rijkenberg 
Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Mirjam Koevoet, Cees van der Veeken