"Bij transformatief beeldend kunstonderwijs gaan persoonsvorming en artistieke ontwikkeling hand in hand", vertelt Melvin Crone. "Het benadert kunst als doel en middel. Het is een doel om zelf kunst te leren maken en het is een middel om de lerende zichzelf te leren vormen tot hoe hij in de wereld wil zijn." De onderzoeker is te gast in aflevering 8 van de podcastserie Kunsteducatie Doorgelicht waar hij host Aminata Cairo vertelt over zijn recent afgeronde onderzoek. "Het was een verhelderende ervaring."
"Je bent toch lang bezig met een onderzoek en komt dan in een eigen bubbel terecht", vertelt Melvin. "Mijn directe omgeving wist natuurlijk wel wat transformatief beeldend kunstonderwijs inhield maar na het gesprek met Aminata kon ik het zelf ook beter uitleggen." Bovendien is het prettig als iemand op een informele en toch gestructureerde manier je het verhaal laat vertellen, vindt de onderzoeker. "Iets waar ik niet zo snel de tijd voor neem of gelegenheid voor is."
Maar wat is transformatief beeldend kunstonderwijs dan precies? "Het is een ervaringsgerichte benadering van kunst beschouwen, maken en bespreken", legt Melvin uit. "Door de dialoog met elkaar aan te gaan over wat de inhoud van het werk is, hoe het maak- of kijkproces in elkaar steekt en wat de verschillende betekenissen zijn vanuit uiteenlopende perspectieven wordt het werk betekenisrijker." Wanneer dit op een veilige en respectvolle manier gebeurt, tonen lerenden volgens de onderzoeker hun verschillende zienswijzen, worden vooroordelen onthuld en kunnen wereldbeelden gekanteld worden. "Door transformatief beeldend kunstonderwijs leren we door kunst over kunst, over het leven en over onszelf."
Het gaat verder dan het overdragen van kennis, vaardigheden en houding
Transformatieve leerprocessen zijn volgens Melvin niet met een methode over te dragen, ook niet met een tool of truc. "De docent zal het voor moeten leven, hij of zij belichaamt en bezielt de kunsten voor de lerenden en moet dus het lef hebben om te tonen wat kunst voor hem betekent, wat hem onrustig maakt, ontroert, laat twijfelen, raakt, kwetsbaar en krachtig maakt." De docent moet de moed hebben te delen wat voor hem of haar van betekenis is, aldus de onderzoeker. "En ook dat vereist een transformatief leerproces, in dit geval van de docent zelf."
"Transformatief beeldend kunstonderwijs gaat dus verder dan het overdragen van kennis, vaardigheden en een (beroeps)houding. Het gaat om bewust betekenis geven aan kunstwerken en het eigen leven en als gevolg daarvan te groeien als mens, als kunstenaar en als docent." Dit kun je volgens de Melvin niet leren door kennisoverdracht alleen, door één onderwijsconcept te hanteren of door onderwijs te verzorgen dat enkel aanstuurt op meetbare leeruitkomsten. "Wel door onderwijs dat zo omvattend is als de mens en de kunsten zelf. Om enige houvast te bieden aan docenten die hiermee willen beginnen is een model voor transformatief onderwijs ontwikkeld op basis van literatuur en velddata."
'Zonder reflectie kan er geen transformatief leren plaatsvinden'
Aan het onderzoek namen twee docenten beeldende kunst en vormgeving van twee scholen en hun leerlingen deel. Het creëren van een veilige, open en constructieve sfeer was voor beide docenten uitdagend maar ook heel belangrijk, vertelt de onderzoeker. "Dat valt dus niet mee binnen de dynamiek van een schoolsysteem met veel toetsen, stress en prikkels. Daarnaast kan tijdsdruk belemmerend zijn. Transformatieve leerprocessen zijn soms net als gras; je kunt eraan trekken maar het gaat niet sneller groeien. Haast gaat ten koste van reflectie. Zonder reflectie kan er geen transformatief leren plaatsvinden."
"De specifieke mogelijkheden van dit onderwijs op het voortgezet onderwijs is volgens de docenten die meewerkten aan het onderzoek afhankelijk van de ontvankelijkheid van de groep", zegt Melvin. "De aanwezigheid en het contact met een zorgteam kan de docent informeren over betekenisvolle thema's die spelen op scholen. Ook is dit soort onderwijs volgens de docenten geschikt om discipline-overstijgend aan te bieden."
Meer informatie over podcastserie Kunsteducatie Doorgelicht
Het lectoraat Kunsteducatie blijft manieren ontwikkelen om onderzoeksresultaten toegankelijker te maken en op verschillende manieren aan te bieden. Naast de onderzoekspublicaties, artikelen en educatietools, is er nu de podcast Kunsteducatie Doorgelicht. Gespreksleider Aminata Cairo interviewt onderzoekers over hun ervaringen met het doen van onderzoek en de bevindingen die ze deden. Alle afleveringen zijn verzameld op de website van het lectoraat en op je favoriete podcastplatform, bijvoorbeeld Spotify.