Sarah van Sonsbeeck
Het recht op stilte – Het recht om te spreken! Stilte is een onderwerp dat studenten steeds vaker fascineert. Toerisme en stedelijke verdichting zetten de stad onder druk. We hebben wetten die het recht op huisvesting, het recht op een groene omgeving en het recht op veiligheid reguleren, maar hoe zit dat met het recht op stilte? En wat is die stilte waarvan we veronderstellen dat we er recht op hebben? Stilte lijkt misschien wenselijk vanuit een westers standpunt, maar toch kunnen we sommige stiltes – zoals censuur – beter vrezen. Misschien is het recht op stilte soms ook het recht om te spreken.
Om de opkomende rol van stilte binnen de bouwkundige praktijk te kunnen onderzoeken, heeft de Amsterdamse Academie van Bouwkunst de krachten gebundeld met de kunstenares Sarah van Sonsbeeck als onderdeel van het Artist in Residence (AiR) programma. Sarah studeerde architectuur aan de TU Delft (MA) en studeerde vervolgens aan de Gerrit Rietveld Academie en de Rijksacademie van beeldende kunsten in Amsterdam. De vele facetten van stilte zijn voor haar een bron van inspiratie en een terugkerend thema in haar werk.
Foto: Gert Jan van Rooij
Waarom samenwerken met een AiR?
Haar luidruchtige buren maakten Sarah bewust van de zachte grens van haar huis. Eigendom van een huis eindigt, op papier althans, bij de fysieke grens, maar geluid doet dat zeker niet. In 2006 vroeg zij haar buren om een gedeelte van haar huur te betalen, naar aanleiding van de ruimte die zij met hun geluid in beslag namen in haar huis. Ze noemde dit binnen haar werk de mentale ruimte. Vervolgens heeft ze andere manieren om ruimte terug te eisen ontwikkeld, zoals de Faraday Bag (2010) ‘a democratic instrument for data silence’ die je telefoon afschermt van elektromagnetische netwerken, en de Anti Drone Tent (2013), waarin de bewoner onzichtbaar is voor warmtebeeldcamera’s, zoals die in drones worden toegepast. Zij raakte geïnspireerd door de Occupybeweging en beschouwt dit niet als een middel voor massaal verzet tegen een regime, maar als middel voor personal occupation, het terugeisen van ruimte. Recenter heeft zij glimmende gouden Mylar reddingsdekens gebruikt, waar de Anti Drone Tent van was vervaardigd, voor een plaatsgebonden installatiekunstwerk in de Amsterdamse Oude Kerk. Dit werk is beïnvloed door de omliggende architectuur (de historische betekenis en patronen), maar ook door filosofische zaken. Het concept van redding en de Mylar reddingsdekens, die aan vluchtelingen worden uitgedeeld, zijn symbolisch gelinkt aan de context van de Oude Kerk. Het werk fluisterde wanneer je er doorheen liep.
NRC dagblad over deze expostitie: ‘een confronterend limbo tussen pijnlijk en mooi’
De ruimte waar we van veronderstellen dat het ons eigendom is (privé, bouwkundig, wettelijk) is veel minder solide dan we denken. Een nieuwe generatie ontwerpers, zoals de studenten van de Academie van Bouwkunst, houden zich ook bezig met het onderzoeken en ontwikkelen van onze mentale ruimte. Hoe beleven we de ruimte die voor ons is ontworpen? En hoe spelen ál onze zintuigen, niet slechts één, een rol hierin?
‘Wie weet wordt er in de nabije toekomst tijdens de kabinetsformatie bij het onderwerp milieu niet alleen onderhandeld over het klimaat en de vergroening maar ook over het recht op stilte’ Britta Böhler, De Volkskrant, 2 juli 2017
Onderzoek: Winter School 2018
Om al deze redenen is de Winter School 2018, die plaatsvond van 12 tot en met 26 januari, geïnspireerd door Sarahs artistiek onderzoek over stilte. In dit twee weken durende onderzoeks- en ontwerpprogramma sloegen de drie disciplines architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur de handen ineenslaan, vertegenwoordigd door eerste-, tweede- en derdejaars studenten (afstudeerders hebben vrijstelling gekregen). Uitgangspunt was dat de nieuwe rol van stilte in architectuur alleen kan worden behandeld door middel van een dergelijke interdisciplinaire samenwerking. Tijdens de Winter School kregen alle studenten de kans de Artist in Residence te ontmoeten en zich door haar te laten inspireren. Andere AiR’s hebben in het verleden een blijvende indruk gemaakt op dit specifieke studieprogramma. In de laatste editie werd de manier waarop we kijken en hoe dit bepalend is voor de ontwerppraktijk met veel succes aan het licht gebracht door de fotograaf Jeroen Musch.
Het doel van de Winter School is om studenten buiten de gebaande paden te laten treden en ze te laten beseffen dat ze meer middelen tot hun beschikking hebben dan ze wellicht dachten en dat deze middelen gebruikt kunnen worden om de vele lagen van de realiteit te beïnvloeden. Ook moet de Winter School bijdragen aan de kennis van de immateriële ruimte, de mentale architectuur die een van de belangrijkste hulpmiddelen is bij het behandelen van stilte in ontwerpen. Deze componenten zijn net zo krachtig als de fysieke tegenhangers en niet minder invloedrijk, ondanks dat ze niet direct zichtbaar zijn.
De Winter School 2018 is op 26 januari succesvol afgesloten met een eindpresentatie van alle groepen studenten. Hen was gevraagd om 'een stilte' te ontwerpen voor de Kop van Java. De jury koos daaruit twee winnende projecten.
Tracy Metz maakt een vlog over de Winter School 2018. Bekijk 'm hier!
De afsluiting van de Winter School 2018 is vastgelegd in een fotoverslag. Bekijk hier het fotoverslag (Fotografie: Thomas Lenden)
Publicatie Silent Occupation
In 2019 verscheen Silent Occupation, de publicatie die na afloop van de Winter School werd samengesteld door Sarah van Sonsbeeck, Roosje Klap (ontwerp) en Eddo Hartmann (foto’s). Het eerste exemplaar werd op 1 maart overhandigd aan onze huidige Artist in Residence (AiR), kunstenaar en architect Alexander Brodsky.