Docerend theatermaker Yahmani Blackman deed bij het lectoraat Kunsteducatie onderzoek naar wederkerig leren. Om inclusiever op te leiden en beter aan te sluiten bij de werkpraktijk wil de Opleiding Theaterdocent de kennis en ervaring van haar studenten een duidelijkere plek geven in het curriculum. Yahmani bracht in haar onderzoek in kaart hoe de opleiding wederkerig leren tussen studenten, docenten en professionals uit het werkveld kan faciliteren en welke uitdagingen dit met zich meebrengt.

Interview met Yahmani Blackman door Sanne Kersten

Wat was de aanleiding voor dit onderzoek?
De Opleiding Theaterdocent wil beter aansluiten bij de toekomstige werkpraktijk van haar studenten en inclusiever werken. Met name het huidige voltijd-onderwijs is vooral gericht op wat de student te leren heeft. Wat het onderwijs en het werkveld andersom van de student te leren heeft wordt minder gefaciliteerd. Door uitwisseling van kennis en ervaring van student, professionals uit het werkveld en opleiding wederkerig te maken, wil de opleiding beter aansluiten op de hedendaagse praktijk. Ik ben door de opleiding gevraagd om te onderzoeken hoe het wederkerig uitwisselen van kennis in de opleiding beter gefaciliteerd kan worden. 

Kijkend naar praktijkvoorbeelden van wederkerig leren, kwamen we uit bij sQuare, een leercommunity voor creatieven. Hier verkleinen ze door wederkerige kennisuitwisseling het gat tussen de praktijk en MBO afgestudeerde vakmensen. sQuare ontwikkelde ontwerpprincipes voor wederkerig leren, gebaseerd op de methodiek van Design Thinking, een methode die veel door ontwerpers wordt gebruikt om tot vernieuwende oplossingen te komen. Deze methodiek heb ik toegepast in de module Praktijkstage Onderwijs van de Opleiding Theaterdocent. Ik heb onderzocht hoe studenten, groepsleerkrachten en AHK-docenten wederkerig leren ervaren en welke ontwerpprincipes meegenomen kunnen worden in het curriculum van de Opleiding Theaterdocent.

Wat was jouw motivatie om dit onderzoek te gaan doen?
Zelf ben ik heel lang autodidact geweest in het theaterwerkveld. Ik leerde gaandeweg door ervaring op te doen en kennis uit te wisselen met andere spelers en theatermakers. Wanneer ik lesgeef, kom ik ook altijd iets bij de studenten halen. Dus die wederkerigheid die in dit onderzoek zit, is voor mij een echte match omdat ik zo ben opgeleid en ook zo werk. 

Hoe doe je dat: wederkerig leren?
Door gesprekken te voeren kom ik erachter waar iemand interesses liggen of waar iemand kracht ligt. Dat neem ik dan mee in mijn les. Soms is dat het gesprek voordat we de vloer op gaan, soms is dat tijdens de pauze, soms is het tussen het spelen door. Dat kan beginnen met iemand die mijn muziek hoort en dan zegt van: ‘Hé, maar dat is toch die rapper’ en dat ik dan vraag: ‘ja klopt, wat weet je daarvan?’ Ik vind het heel belangrijk dat de mensen die ik lesgeef ook voelen dat dat wat ze komen brengen van waarde is. Wederkerig leren is eigenlijk een houding. Je moet gewoon oprecht geïnteresseerd zijn in de mens en in de wereld.

Hoe creëer je daar ruimte voor in je onderwijs?
Nou, dit onderzoek is eigenlijk een poging om die ruimte structureel te creëren. Als we het hebben over de docent en student, dan denk ik dat er ruimte is in de klas. Maar in dit onderzoek gaat het er ook om die wereld groter te maken en de praktijk daarin te betrekken. En dan wordt het lastig. De praktijk gaat altijd door, daar zit een bepaalde snelheid in, terwijl in het onderwijs juist een vertraging zit, omdat er geleerd moet worden. Dus als ik kijk naar die wisselwerking tussen praktijk, onderwijs en student, dan kan dat best een uitdaging zijn. 

Wat vond je ervan om onderzoek te doen?
Ik ging heel erg aan op het onderwerp. Als autodidact vond ik het wel een uitdaging om alles bij elkaar te brengen in een verslag en er theorie bij te zoeken. In de praktijk is een reflectiemoment altijd on the spot en zie je al snel: dit werkte goed, dat de volgende keer niet meer doen. Ik had soms ook de neiging om direct de klas in te gaan en te zeggen: dit is hoe we het gaan doen. Onderzoek doen is een veel trager proces. Ik heb veel geleerd over mezelf: over hoe ik werk en dingen aanpak. Ik ben mijn eigen kennis serieuzer gaan nemen en neem daar meer de tijd voor. Want je merkt wel dat als je zo lang op één zin of op één definitie hebt gezeten, dat het gewicht van wat je daar hebt gevonden zwaarder wordt.

Wat zijn voor jou de belangrijkste uitkomsten van je onderzoek?
De belangrijkste uitkomst voor mij is dat je als opleiding oprecht geïnteresseerd moet zijn in de kennis van je studenten. Daar begint het mee. Dat je daar de ruimte voor creëert en vorm aangeeft, zodat ze die kennis kunnen delen. De principes die sQuare hanteert zijn daarin heel erg toepasbaar. Een voorbeeld daarvan is een startbijeenkomst. Een kennismaking met alle deelnemers, waarin niet alleen werd besproken wat de uitdagingen in de praktijk zijn en welke kennis we daarvoor nodig hebben, maar ook hoe je deze kennis wil delen met elkaar. Dat vormt een belangrijk beginpunt voor verdere samenwerking.

Waren er ook uitdagingen?
Ik wilde graag ruimte geven aan de inbreng van studenten, maar timing is daarvoor belangrijk. Ik merkte bijvoorbeeld dat op het moment dat studenten in de praktijk terechtkomen en moeten gaan lesgeven soms ineens kunnen voelen: Ik ben eigenlijk best wel onbekwaam in het lesgeven. Dat eigenlijk alle kennis die zij meebrengen op dat moment op de achtergrond verdwijnt en dat ze eerst gewoon willen weten: hoe kan ik een klas stil krijgen? Op zo’n moment wilden ze gewoon hands-on tips krijgen over klassenmanagement van een ervaren docent.

Hoe ga je verder?
Het afgelopen anderhalf jaar ben ik ook onderdeel geweest van onderwijsvernieuwing bij de Opleiding Theaterdocent Voltijd, daar heb ik vaak mijn ervaringen uit het onderzoek ingebracht. Dit jaar gaan we beginnen met een meer student-gestuurd onderwijsprogramma. Daar ben ik benieuwd naar.

Een onderwijsprogramma is cultuurgebonden en als je onderwijs inclusief wilt maken, is het belangrijk om hiernaar te kijken. Mijn onderzoek laat zien dat wederkerig leren niet altijd gewenst is voor elke student. Student-gericht onderwijs gaat heel erg uit van dat je al weet wat je wilt en wat je nodig hebt. Dat geldt inderdaad voor sommige studenten. Die krijgen op deze manier de kans om hun eigen wereld mee te nemen en hun route te bepalen. Maar ik merkte bijvoorbeeld dat veel studenten van kleur het lastig vonden dat zij hun eigen onderwijsprogramma moesten bedenken. Niet iedereen is opvoed vanuit een individualistisch perspectief, niet iedereen heeft dezelfde referentiekaders. Ik heb zelf ook de opleiding Verkort gedaan en ik weet nog dat mij werd gevraagd: ‘Wat kom jij doen? En: hoe wil jij onderwijs volgen?’ En ik dacht toen echt: ‘Maar ik betaal voor deze studie, vertel mij het maar!’
Ik snap dat we allemaal op zoek zijn naar authenticiteit en je eigen weg vinden en dat soort dingen, maar dit lukt pas als je de tools hiervoor hebt. Daarin is het belangrijk om studenten te begeleiden. Ik hoop dat student-gestuurd ook betekent dat de student kan zeggen: ik wil gewoon school, ik wil luisteren naar wat ik moet doen. Ik hoop dat er ook voor dat soort wederkerigheid ruimte is. Of laten we het zo zeggen, ik ga waarborgen dat daar ruimte voor is!

Nieuwsgierig geworden? Lees het volledige onderzoek.