Werkconferentie 'Kunstonderwijs op speciale scholen'
Op zaterdag 17 juni 2017 werd de werkconferentie 'Kunstonderwijs op speciale scholen' georganiseerd door het LKCA, lectoraat Kunsteducatie, het Conservatorium van Amsterdam en de sessieleiders Dirk Monsma, Vincent Lamers en Marijke Smedema.
Hoe ziet goed kunstonderwijs in het speciaal onderwijs eruit? Welke voorbeelden zijn er, wat kunnen we daarvan leren en welke theorieën kunnen we daaraan verbinden? Deze vragen zijn met een select gezelschap tijdens een werkconferentie uitgediept. Het doel van de werkconferentie was input genereren voor het opzetten van een Professionele Lerende Gemeenschap tijdens de Onderzoeksconferentie Cultuureducatie en cultuurparticipatie (5 februari 2018) waarin professionals die actief zijn met kunst/cultuureducatie binnen het speciaal onderwijs, elkaar ontmoeten en van elkaar leren.
Er waren drie werkgroepen die ieder een andere focus hadden:
Werkgroep 1: Multimodaliteit in het muziekonderwijs aan kinderen met een beperking geleid door Vincent Lamers
Onder de titel Multimodaliteit in het muziekonderwijs aan kinderen met een beperking voeren Carolien Hermans en Vincent Lamers onderzoek uit naar de muziekbelevingslessen die door vakleerkrachten muziek en muziektherapeuten in het speciaal onderwijs worden gegeven. Onder multimodaliteit wordt een interdisciplinaire pedagogische aanpak verstaan die er vanuit gaat dat communicatie niet alleen via taal verloopt, maar ook via sensomotorische communicatievormen, bijvoorbeeld via kijken, horen, zien, tast, lichaamsbeweging etc. Muziekbelevingslessen zijn hier een voorbeeld van.
Met dit onderzoek bevinden zij zich op een relatief onontgonnen gebied. Er is weinig theorievorming dat multimodale pedagogiek, muziekonderwijs en het kind met een beperking bij elkaar brengt. Bovendien ontbreekt geëxpliciteerde praktijkkennis en praktijkonderzoek. Tegelijkertijd is in de praktijk te zien dat muziekbelevingslessen goed werken. Dit onderzoek heeft als doel om het kennishiaat op te vullen. Zij doen dit door praktijkonderzoek te combineren met een theoretische verkenning. Naast het opvullen van het kennishiaat, willen zij met dit onderzoek ook concrete aanbevelingen doen aan de vakleerkracht muziek en muziektherapeut in het speciaal onderwijs.
In de werksessie werd het theoretisch kader over multimodaliteit getoetst aan de praktijk. Er werden video-opnames bekeken en vanuit het theoretisch kader geanalyseerd. De uitkomsten van deze werksessie zullen worden meegenomen in de aanbevelingen van het onderzoek van Lamers en Hermans.
Werkgroep 2: Leren en ontplooien door kunsteducatie voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften geleid door Dirk Monsma
Kunsteducatie op speciale scholen is overwegend leuk en luxe, of een vorm van therapie. Dat is waarschijnlijk een van de redenen dat er weinig bekend is over leren en over ontwikkelingsprocessen in de verschillende kunstdisciplines bij kinderen met speciale onderwijsbehoeften.
Op enkele scholen worden kunstdisciplines de laatste jaren juist ingezet om kunst te beleven en om te leren. Dat is nog niet makkelijk, want de leerlingenpopulatie is divers. Er is een verscheidenheid aan diagnoses over eenzelfde type leerling en er zijn meerdere, soms tegengestelde visies op hoe deze kinderen met die verschillenden diagnoses leren en zich ontwikkelen.
Publicaties over ervaringen en de kennis over het leren en ontwikkelen in de verschillende kunstdisciplines zijn beperkt. Ook zijn er weinig handvatten voor kunstdocenten en groepsleerkrachten die werken met deze groepen. Pionierende kunstdocenten leveren wel mooie voorbeelden. In de hoofden van die kunstdocenten zit kennis en zij beschikken over leerzame ervaringen. Daarnaast is er natuurlijk theoretische kennis en denkkracht bij (kunst)opleidingen en universiteiten.
In deze werksessie presenteerden een paar kunstdocenten zijn/haar praktijkervaringen. Deze werden vervolgens door de groep bevraagd, becommentarieerd en verrijkt met verwijzingen naar wetenschappelijke literatuur.
Werksessie 3: Het beoordelingsinstrument ‘Muziek is meer’ geleid door Marijke Smedema
In deze sessie stond het beoordelen van SO-leerlingen in het muziekonderwijs met het volgsysteem ‘Muziek is meer’ centraal. In dit volgsysteem wordt naast de muzikale vaardigheden, ook expliciet de sociaal-emotionele ontwikkeling in connectie met muziek meegenomen. Aan de hand van een theoretisch kader en proefversie van dit nieuwe leerlingvolgsysteem voor muziek in het speciaal onderwijs, werd de toepasbaarheid ervan onderzocht voor vakleerkrachten en groepsleerkrachten. Vragen die onderzocht werden, waren: doet het volgsysteem recht aan de diversiteit van de leerlingen in het speciaal onderwijs en de verschillende doelen die we beogen met muziekonderwijs? En, welke vaardigheden of handreikingen heb je als leerkracht nodig om de ontwikkeling van een individuele leerling te kunnen volgen? De uitkomsten van deze sessie worden meegenomen worden in de verdere ontwikkeling van het volgsysteem.
